Eginkizuna

Museoak, erakunde publiko gisa, oraindik ere bere garrantzia badu  sormen-industrien bilbean, gaur egun bitartekaritza-ahalmena galdu du, edo, gutxienez, lehen zuen posizio pribilegiatua, gaur egun kulturatzat jotzen duguna kontuan hartuz.

Kulturaren mundua osatzen dutenak dira, alde batetik, kulturaren eta komunikazioaren industriako eragile nagusiak, eta, bestetik, ekoizleen magma lausoa, beren berezitasun sortzailearen mende jarduten dutenena, bai sortzeko gaitasuna salduz, bai ahalmen horretatik desjabetuz. Gainera, sistemaren krisi sakon batean murgilduta gaude, eta museoari ere eragiten dio horrek. Espekulazioan eta diru errazean oinarritutako paradigma ekonomikoak ez badu funtzionatzen, argi dago eraikinak eta ikuskizunak museoaren programa artistikoaren gainetik duten nagusitasunak balioa galdu duela. Ezinbestekoa da beste eredu batzuk asmatzea.

Kultura-eredu berri bat sortzearekin batera, erakunde mailako aldaketak egin behar dira; izan ere, erakundeak dira arlo soziala asmatzeko egitura nagusiak, baiezkoa emateko eta ez mugatzeko gai direnak. Hori garrantzitsuagoa da gure garaian, mendebaldeko gizarte modernoan gobernu-arteak ez baitira neurri errepresiboak aplikatzea, baizik eta neurri horiek barneratzea. Azken hamarkadetan Luc Boltanskik eta Ève Chiapellok kritika artistiko deitu zutena lan-harremanen forma bereizgarri gisa iritsi zenean, gizabanakoa, modu naturalean eta ez behartuan, rol aktiboa izatera igaro zen gobernuaren nagusitasunari lotuta.
 Kritika artistikoak benetako bizitza bat eskatzen zuen, ez baztertutakoa, sormena aintzat hartuz eta patroi bateneta fordismoaren ordutegi finko prototipikoen mende egon gabe. Baina, aldi berean, subjektua lan-egitura baten mende jartzea bultzatzen zuen, eta egitura horretan kultur ekoizleak berak bultzatzen du bere prekarizazioa. Azken horrek askatasun eta malgutasun handiagoa lortu nahi du, kapitala edo legezko desjabetze-bideak dituztenen esku dagoen lana desjabetzearen kontura. Edo, bestela esanda, bere sormen-jarduera merkatuaren logikan edo espazio publikoaz jabetzeko proiektuen zerbitzura dauden kultura-domeinuko moduetan sartzearen kontura.

Erakunde publikoa defendatzea oso zaila da gaur egun. Azken mende eta erdian gizarte-antolamenduaren oinarri izan den  “publiko” eta “pribatu” arteko dikotomiak ez du funtzionatzen. Gure gizartea osatzen duen sormen-dimentsioa arlo pribatuan zein publikoan dago, eta bien arteko aldea modu arbitrarioan zehazten da. Publikoak, sormenaren kudeatzaile gisa, ez du bermatzen sormena irabazi-asmoz desjabetuko ez denik. Publikoak, orain, jabetzan oinarritutako kudeaketa-araubidea adierazten du, ondorioz ondasun horiek besterengarriak dira, nahiz eta horiek biztanleria-talde handi batentzat eskuragarriagoak izan edo Estatuak administratutakoak izan.

Testuinguru horretan, beharrezkoa da erakundea eremu komunetik birplanteatzea. Estatuko eremu ez publikoa ezta pribatua eraikitzen ez duten berezitasunen ugaritasunetik sortzen da hori, biak alde batera utzita. Horretarako, funtsezkoa da museoetako arduradunak hainbeste erakartzen dituen frankizien dinamika haustea, eta beharrezkoa da artxibo komun bat garatzea,  zentroetako obrak partekatzen dituzten erakundeen konfederazio baten artxibo moduko bat sortzea, eta, batez ere, inguruan sortzen diren esperientzia eta kontakizunetan parte hartzea. Horrela bakarrik esan ahal izango dugu gugan pluralean pentsatzea munduan besteekin dudan inplikazioaren araberakoa dela. Ni eta bestearen artean dagoen leku horretan garatzen da eremu komuna.
 Eremu publikoa ez den beste eremu bat. Publikoa, funtsean, ez dagokigu guri. Estatuak ematen digun publikoa klase politikoan talde oso batek eskuordetutako kudeaketa ekonomikoan datza. Komuna ez da banakakoaren hedapen handitua. Komuna inoiz burutzen ez dena da. Komuna dena bestearen bidez bakarrik garatzen da, eta bestearen bidez, egoitza komunean, izaki komunean, Blanchoten terminoak erabiltzeagatik.

Sarritan imajinatzen dugu besteak gurekin hitz egiten duen eraikuntza artistiko bat, baina ez da horrela.  Ez da nahikoa bestea ordezkatzea, elkartasun- eta harreman-modu berrien adibide eta praktika zehatzak bilatu behar dira, aldi berean izango diren bitartekaritza-moduak. Ondorioz, ohiko narrazio lineal, uniboko eta baztertzailea aldatu behar da, eta horren ordez, beste narrazio plural eta errizomatiko bat ezarri, desberdintasunak ezabatzeaz gain, elkarrekin lotzen dituen narrazioa. Horrek, halaber, ezarritako generoak eta kanonak urratzea dakar, eta baita esperientzia artistikoa zabaltzea ere, zirkuitu artistikoan agortzen ez diren eta ezarritako erakunde-mundura mugatzen ez diren proiektuak kontenplatzetik eta gehitzetik harago. Kultura-industrien eta arte-erakundeen helburu nagusia kanpoaldea, berrikuntza eta nonahi sortzen dena etxekotu eta erostea bada, erakunde eremu berriak dimentsio irekia izan beharko luke, esplizituki politikoa. Aniztasun hori jaso eta, aldi berean, haien interesak babestea, eta espazio partekatu batean antagonizatzen duten eszedentzia etiko, politiko eta sortzaileak bultzatzea. Oso garrantzitsua da sarearen egiturara egokitutako lege-egiturak bilatzea, ekoizpen modu gisa, eta guztiona dena sustatzea industriaren aurrean. Erakundeek gizartetik hartzen dutena gizartera itzultzea eta komuna dena ez bahitzea lortu behar dugu, magma hori osatzen duten banakotasunen bidez.

Reina Sofia Museoan museoa museo komun bihurtzeko hainbat ildo garatzen ari gara:

  1. Bilduma. Honek ez du istorio trinko eta baztertzailerik eraikitzen, baina ez da, ezta ere, kultura aniztasunaren etxea. Gure buruan ezarritako egiturak eta hierarkiak zalantzan jartzen dituzten harreman mota ugari ezartzen diren bilduma bat proposatzen dugu. Ez bakarra ez atabikoa den erlazio-nortasun bat defendatzen dugu, sustrai anitzekoa dena. Egoera horrek bestearekiko irekita egotea baldintzatzen du eta beste kultura eta egiteko modu batzuen presentzia azaltzen du gure praktiketan, desegiteko arrisku hipotetiko baten beldurrik gabe. Jakina, ezin da ulertu harremanaren poetika lekuaren nozioa kontuan hartu gabe. Zentroaren eta periferiaren arteko mendekotasunak ez du zentzurik, eta ez da, gure herrialdean hainbestetan gertatu den bezala, zentroaren errebindikaziorik egiten periferiatik abiatuta. Harremana ez doa banakakotik orokorrera, edota alderantziz, baizik eta tokikotik osora-mundura, ez baita errealitate unibertsal eta homogeneo bat, plurala baizik.  Horretan arteak aldi berean osoa eta bere aurkakoa bilatzen ditu, hau da, idazkera eta ahozkotasuna.

  2. Artxiboen artxibo moduko bat. Guztiona den artxibo bat sortzeko lan egiten dugu. Jakin badakigu “artxiboa” jarduera artistiko garaikidean behin eta berriz erabiltzen den leku bihurtu dela, saialdi desberdinenak taldekatzeko balio duen figura erretorikoa, sarritan dokumentazio irregularraren pilatze hutsagatik bereizten den figura. Derridari jarraituz, gure buruari galdetu ahal diogu artxiboak ez ote duen oroimena saturatzeko edo kontakizuna ukatzeko nolabaiteko arriskurik. Dean den, guztiona dena artxibatzeko, kideek sortutako kontakizuna edo kontakizunak dokumentua bera bezain garrantzitsuak dira. Ez da azaltzen dena gordetzeko eta kontserbatzeko borondate fetitxista, baizik eta komunitateko kideek egoki deritzotena edo haien ekintzen partetzat jotzen dutena bakarrik. Derridak azaltzen digu artxiboa aldi berean topos bat, leku bat eta nomos bat dela, antolatzen duen legea. Guztiona den artxiboan lege hau partekatzen da, ez da eratzailea, izendatzailea baizik. Ez dator boterearen genealogiarekin bat, eta ez ditu gizartearen jakintzak hierarkikoki ordenatzen. Bere funtzioa datuak eta obrak katalogatzea eta komunitatearen esku jartzea baino haratago doa. Erabiltzaileen iruzkinak eta iritziak partekatzen dira, baina baita iritzi horiek antolatzen dituzten arauak ere.

    Guztiona dena artxibatzeak hautsi egiten du museoa ondare-bilduma baten jabe bakar gisa jotzen duen ideia, eta, horren ordez, denoi dagozkigun ondasunen zaintza ezartzen du, eta jakintza partekatua sortzen laguntzen du. Oroimenaren fabrikazioa soziala da, elkarrekin gogoratzearen esperientziatik abiatuta eratzen da. Gurea bezalako amnesia-aldi orokor batek, historia nonahikoa zen garai baten (eldarnio nazional eta inperialena) azpian egon bide denak, inoiz baino gehiago behar du oroitzapen produktiboa. Garrantzitsua da istorio horiek ahalik eta gehien kontatzea eta hedatzea. Gure gizartearen sistema ekonomikoa urritasunean oinarritzen bada, eta, horri esker, arte-objektuek neurriz kanpoko balioak lor baditzakete, artxibo komuna gehiegikerian oinarritzen da, kontabilitate-irizpidetik kanpo dagoen antolamenduan. Kasu honetan, istorioak jasotzen dituena aberatsagoa da, zalantzarik gabe, baina istorioak ematen (kontatzen) dituena ez da pobreagoa.

  3. Azkenik, Reina Sofia lan-sare heterogeneo bat antolatzen ari da museoa zalantzan jartzen duten eta soilik ordezkagarriak ez diren negoziazio-esparruak sortzen dituzten kolektibo, gizarte-mugimendu, unibertsitate eta abarrekin. Gune hori beste eragile horiek – Erakundeen konplexutasun-maila alde batera utzita – Helburuak zehazteko eta baliabideak administratzeko orduan baliozko solaskide gisa – Parekotzat – Onartzetik sortzen da. Bestalde, funtsezkoa da legitimitatearen nozio konbentzionalak eta aprioristikoak alde batera uztea, inork ezin du bestea baino legitimitate handiagorik beretzat hartu, ezta kulturaren erabilera ere, guztiona dena eraikitzeko prozesu ireki horretatik kanpoko helburuak justifikatzeko.
    Horrek guztiak, dudarik gabe, museoaren autoritatea eta ereduzko papera birplanteatzea eragiten du, bilaketa kolektibo horri kultura-ekintzarako modu ez-autoritarioak eta ez-bertikalak emateko. Ikusgarritasunerako eta eztabaida publikorako plataformak erraztea.

Edificio Sabatini Museo Reina Sofía